Rola nauczyciela w kształtowaniu zainteresowań czytelniczych

Niezmiernie ważnym środowiskiem wychowawczym jest dla dziecka szkoła. „W praktyce stanowi ona często pierwszą, a czasami jedyną możliwość szerokiego kontaktu z książką.”
Czytanie szkolne, to przede wszystkim czytanie lektur nakazanych przez MENiS, często pod przymusem i wbrew osobistym zainteresowaniom ucznia. Uczeń musi konkretnie przeczytać tę, a nie inną książkę, mało tego, przeważnie ma narzucony jednostronnie sposób interpretacji tej książki.
Przed nauczycielem staje problem: w jaki sposób zachęcić dzieci do czytania lektur szkolnych oraz książek spoza spisu lektur?
Podstawowym zadaniem nauczyciela w toku organizowania pracy ucznia z tekstem literackim jest rozwijanie u dzieci klas początkowych umiejętności rozumienia czytanych tekstów na takim poziomie, aby uczeń nie tylko wyodrębnił poszczególne elementy treści i związki przyczynowo – skutkowe występujące między nimi, ale także aby umiał wyodrębnić główną myśl danego utworu literackiego. Ma to duży wpływ na przeżycia dzieci, co jest szczególnym i istotnym elementem w pracy nad rozwojem postaw i osobowości dzieci.
Maria Patzerowa twierdzi, że nieważne jest, aby wszystko zrozumieć w książce, ale ważne jest, aby ją przeżyć.
Według Janiny Rytlowej ogromnym błędem nauczyciela jest to, że omawia lekturę zbyt szczegółowo, gdyż grozi to zabiciem wrażenia odniesionego podczas czytania lub zainteresowania jakie książka wzbudziła.
Najbardziej wartościowe metody pracy z tekstem to te, które rozwijają samodzielne myślenie i twórczą działalność uczniów. Należą do nich m.in.: inscenizacyjne sposoby opracowania tekstów, komponowanie fabuły na podstawie poznanego fragmentu utworu, próba charakteryzowania postaci utworu, sąd nad bohaterem utworu, próba pisania recenzji o książce, opowiadania twórcze.
Jednym ze sposobów budzenia zainteresowań książką jest systematyczne organizowanie tzw. „ godzin z ciekawą lekturą”.
W klasie można przeczytać fragment tekstu i przerwać w najciekawszym miejscu. Uczniowie mogą wysuwać przypuszczenia dotyczące dalszego ciągu. Taka forma inspiruje dzieci do przeczytania całej książki.
Kolejną formą jest połączenie głośnego czytania danego tekstu z odpowiednią inscenizacją. „ Inscenizacje są środkiem ułatwiającym realizację celów wychowawczo – dydaktycznych, ponieważ uatrakcyjniają zajęcia dziecka, podsycają zainteresowanie nauką, wywołują pożądane przeżycia emocjonalne, są wreszcie doskonałym sposobem włączenia wszystkich dzieci do pracy. Spełniają one w wysokim stopniu postulat zaspokojenia naturalnego dążenia dziecka do ruchu i praktycznego działania”.
Poprzez inscenizowanie tekstów dzieci uczą się rozróżniać dobro od zła, towarzyszy temu ładunek emocjonalny, co z kolei wpływa na kształtowanie się postaw wobec problemów natury moralnej spotykanych w życiu. Inscenizacja kształci dzieci pod względem estetycznym w zakresie plastyki (scenografia), muzyki i tańca, kultury słowa.
Wśród dzieci wytwarzają się, niespotykane wśród innych form pracy z tekstem, więzi koleżeńskie, odpowiedzialność zbiorowa i indywidualna, wzrasta wiara we własne siły dzieci nieśmiałych. Rozwija się i kształtuje wyobraźnia i fantazja. Inscenizacja kształtuje u uczniów bliski, uczuciowy stosunek do książki i czasopism dziecięcych.
Ciekawą dla dziecka formą pracy z tekstem może być łączenie treści tekstu z wytworami plastycznymi. Mogą to być prace plastyczne wykonane przez dzieci na podstawie tekstu, mogą to być prace nauczyciela, oryginały lub reprodukcje prac plastyków, nawet ilustracje z podręcznika.
Sposób wykorzystania tych prac może być niezwykle różnorodny i w głównej mierze zależy od inwencji nauczyciela. Uczniowie mogą ustalić związek tekstu z daną pracą plastyczną, układać ilustracje według kolejności zdarzeń, użyć ilustracji do opisu bohatera lub miejsca akcji.
Prace plastyczne uatrakcyjniają poznanie książkowe podobnie jak wykorzystanie przeźroczy ilustrujących utwór, wysłuchanie nagrania na taśmie magnetofonowej fragmentów tekstu czy też wysłuchanie płyty z tekstem bajek lub wierszy.
Nauczyciel powinien zachęcać uczniów do prowadzenia dzienniczków lektur lub ilustrowanych katalogów. Dzieci lubią prowadzić dzienniczki lektur. Do najbardziej lubianych przez nie wpisów do dzienniczka należy:
-redagowanie odpowiedzi na pytanie: „ Czy książka się podobała i dlaczego?”,
-ilustrowanie fragmentu tekstu,
-opisywanie wybranych przygód bohaterów,
-recenzje książek,
-opowiadania twórcze, dotyczące dalszych losów bohaterów.
Dzieci w młodszym wieku szkolnym uwielbiają różne zabawy, gry. Nauczyciel może wykorzystać to i organizować zabawy i gry związane ze znajomością lektur. Będzie to o wiele ciekawsza forma od zwykłego odpytywania treści książki.
Bardzo ważne jest organizowanie konkursów czytelniczych. Nauczyciel musi pamiętać o spełnieniu trzech warunków:
1)należy ustalić tematykę i zachęcić dzieci do czytelnictwa,
2)przygotować ciekawe zadania konkursowe,
3)uhonorować zwycięzców.
Należy również ustalić kryteria oceny i poinformować o tym uczestników konkursu. Młodego czytelnika najbardziej zbliżamy do książki poprzez organizowanie spotkań z autorem lub poprzez opowiadania o życiu pisarza, o źródłach jego pomysłu. Można zorganizować konkurs „ Zgaduj – zgadula”, dotyczący autora i jego twórczości.
Dzieci lubią tworzyć. Można im zaproponować stworzenie własnej książeczki, do której każde dziecko napisze tekst i wykona ilustracje.
Warto zwrócić uwagę na rozwijanie zainteresowań czytelniczych poprzez czytelnictwo prasy dziecięcej.
Joanna Papuzińska pisze: „ Jest to typowa literatura w pigułce, nie dająca odbiorcy doznań tożsamych z obcowaniem z tekstem autentycznym, budująca jednak skutecznie jego literacką erudycję”.
Czasopisma dziecięce poszerzają zakres wiedzy dziecka o otaczającym je świecie, dostarczają przeżyć estetycznych i służą celom rozrywkowym. Często są środkiem dydaktycznym w nauce czytania, w kształtowaniu umiejętności opowiadania.
Być może to właśnie prasa dziecięca zaszczepi w nich zamiłowanie do literatury pięknej poprzez systematyczne czytanie. „Jeżeli zaprenumerujemy czasopismo dla wszystkich dzieci, uczniowie będą mogli śledzić na bieżąco kolejne numery, przyzwyczajając się do systematycznego czytania”.
Uczniowie mogą gromadzić wycinki i ilustracje z gazet i czasopism, i sporządzać notki bibliograficzne.
Niebagatelną sprawą dla kształtowania i rozwijania zainteresowań czytelniczych jest łatwy dostęp dziecka do książki. Książki z biblioteki publicznej, szkolnej – to dobry pomysł, ale jeszcze lepszy – to biblioteczka własna, w domu rodzinnym dziecka.
Nauczyciel w toku zebrań rodzicielskich powinien koniecznie zwrócić uwagę rodziców na tę sprawę, gdyż często są oni nieświadomi jak bardzo własna chociażby półka z książkami jest w stanie rozbudzić i ukierunkować zainteresowania czytelnicze, a tym samym otworzyć dziecku świat nie dla wszystkich dostępny, świat oglądany tylko oczyma duszy miłośników książek.
Wskazana jest współpraca nauczyciela z bibliotekarzem szkolnym. Nauczyciele poświęcają lekcję na „wyprawę” do biblioteki i nadają temu zdarzeniu bardzo uroczyste znaczenie.
Najważniejszą rzeczą jest indywidualne podejście do każdego dziecka. „ Każde dziecko to pewna indywidualność i dlatego zainteresowanie książką może powstać u każdego w innym momencie i pod wpływem innej pobudki. Wszystko zależy od doboru odpowiedniej książki. Dzieci interesują się przede wszystkim książką o żywej, barwnej akcji”.
Nauczyciel nie może z góry narzucić dzieciom spojrzenia na książkę, nakazać swoją interpretację. „Stosując dowolny sposób wprowadzania poszczególnych pozycji lektury i zachęcania dzieci do ich poznania, nauczyciel musi zachować takt i umiar i specjalnie nie chwalić utworów, mogą bowiem znaleźć się dzieci, którym dana książka nie przypadnie do gustu, a wtedy poczują się zawiedzione, a co gorsza stracą zaufanie do słów i sądów nauczyciela. Szacunek i przekonanie do naszej oceny są koniecznie potrzebne”.
Rolą nauczyciela jest wskazanie uczniowi książki jako źródła wiedzy.
Ponadto nauczyciel powinien:
„ 1. Nie tylko śledzić powstawanie i narastanie zaciekawień czy zainteresowań czytelniczych, ale także budzić aktywność dzieci i nadawać jej pedagogiczny kierunek.
2. Stosować więcej pytań rozstrzygających (dlaczego?), aby nauczyć dzieci wyrażania swoich myśli i sądów dotyczących różnych sytuacji.
3. Dokonywać odpowiedniego wyboru książki, które będą tematem dyskusji i rozważań na lekcjach języka polskiego.
4. Stosować różne ciekawe formy pracy z tekstem literackim i więcej czasu poświęcać na pracę z książką. W ciekawy sposób prezentować wybrane książki i zachęcać dzieci do poznania ich treści.
5. Zainteresowania czytelnicze rozwijać na różnych lekcjach – planowo lub okazjonalnie.
6. Zachęcać dzieci do prowadzenia dzienniczków lektur, aby były pomocą dydaktyczną i dzienniczkiem prac, oraz do udziału w konkursach czytelniczych”.
Nauczyciel ma ogromny wpływ na powstawanie i rozwijanie zainteresowań czytelniczych. Ma do wyboru wiele różnorodnych metod i form, i tylko od jego inwencji zależy ich wykorzystanie w czasie zajęć lekcyjnych.

ŹRÓDŁO: http://www.edukacja.edux.pl/p-1273-referat-rola-nauczyciela-w-ksztaltowaniu.php

Jaś i Małgosia - bajka muzyczna

Jaś i Małgosia

Jaś i Małgosia braci Grimm jest jedną z najważniejszych baśni stosowanych w edukacji i terapii. Opuszczeni w lesie baśniowi bohaterowie zazwyczaj starają się sami powrócić do domu. Nie są gotowi do dłuższej rozłąki z rodzicami czy tez opiekunami. W symbolicznej warstwie utworu został zawarty przekaz o tym, że jeszcze nie nadeszła pora na samodzielne wędrówki w świat. Bohaterowie nie są przygotowani na wielkie doświadczenia. Dużo czasu musi więc upłynąć zarówno w baśni, jak i w życiu odbiorcy utworu, zanim dziecko dorośnie i nabierze odwagi do samodzielnych prób – nie jest jeszcze zdolne do „wyruszenia w świat”, gdyż jest mocno uzależnione od rodziców. Baśń przygotowuje czytelnika do tego, że przyjdzie kiedyś w jego życiu pora rozluźnienia tych więzi. Dorastając dziecko będzie musiało nauczyć się samodzielnego podejmowania ważnych dla niego decyzji. Dla dorosłych czytelników w baśni zawarte jest przesłanie, że jeśli rodzice odpowiednio przygotują swoje dzieci do życia poza rodzinnym kręgiem to, tak jak baśniowi bohaterowie, powrócą one do rodzinnego gniazda, by dzielić się z rodzicami swoimi osiągnięciami, radościami, troskami i sukcesami. W trakcie tej lektury dziecko uświadamia sobie znaczenie podstawowych wartości – miłości rodzeństwa, wzajemnego przywiązania. Zrozumie też, że to właśnie doświadczenia zdobyte dopiero w czasie wędrówki, pozwoliły Jasiowi i Małgosi jeszcze bardziej docenić związek z domem rodzinnym. 

Cała Polska czyta dzieciom - "Wsłuchiwatki"

Chory świat Andersena?

Niewątpliwe jest, że baśnie Hansa Christiana Andersena towarzyszą dzieciom przez całe dzieciństwo. Ich siłą jest oddziaływanie na emocje, kształtowanie uczuciowości i wrażliwości. Istnieje jednak „niebezpieczeństwo” odczytywania baśni Andersena: można zarazić się ich mrokiem, smutkiem, defetyzmem. W baśniach tych mamy wielu bohaterów stanowiących antywzorce. Schnące w komunikacyjnej niemocy pierniki, żołnierzyk rzucający się w ogień, samounicestwiający się bałwan ze śniegu itp. Wszystkie te istoty, pełne smutku, milczące, tłumiące swoje potrzeby, mogłyby być ilustracjami zachowań patologicznych z punktu widzenia psychologii. Mamy postaci depresyjne, kumulujące agresje, kierujące ją do wewnątrz, podążające drogą ofiary, czy masochistyczne wręcz, jak Mała Syrena. W baśniach spotykają się one z pociechą, nagrodą, czasami dopiero w życiu pośmiertnym, jak dzieje się w przypadku Dziewczynki z zapałkami. W życiu realnym rożnie bywa, najczęściej jest zupełnie odwrotnie.

Jak zatem czytać baśnie Andersena by nie szkodziły? Bo, że czytać je należy, to niepodważalne. Wydaje się, że należałoby akcentować właśnie te wartości, które budują wrażliwość dziecka. Jednakże powinno się jednocześnie rozmawiać, poddawać w wątpliwość zachowania, działania bohaterów, zadawać pytania: Jak mogłaby inaczej potoczyć się historia, gdyby…? Czy bohater mógł uniknąć swego losu? Czy np. smutek pomaga, czy przeszkadza w życiu? Poświęcenie – heroizm czy głupota? Prowadzić dialog z uczniami na temat baśniowego świata Andersena, by był raczej światem dyskutowanym niż przyjmowanym jako modelowy. Należy zdecydowanie stawiać uczniom pytania, które wytrącającą je z urokliwego, nasyconego ciemną emocjonalnością świata baśni.

ILUSTRACJE I INNE POMOCE AUDIOWIZUALNE podczas pracy z książką

W przedszkolu w pracy z książką ważną sprawą jest umiejętne korzystanie z ilustracji związanej z tekstem, która go uzupełnia, objaśnia i wzbogaca. Ilustracja jest elementem książki i czasopisma, która ogromnie wzbogaca przeżycia związane z utworem literackim, budzi aktywność poznawczą, umiejętność spostrzegania, porównywania, rozumienia języka linii, formy i barwy. Ilustracje w książkach, ze względu na ich format, wykorzystać można przede wszystkim w kontaktach indywidualnych i pracy z niewielką grupą dzieci. Dziecko ogląda obrazki, nauczyciel zachęca je, aby spróbowało powiedzieć o czym opowiada książka i wybrać najładniejszy obrazek itp. Czasem oglądanie ilustracji jest sposobem zaciekawienia dziecka książką, punktem wyjścia do zajęć i zabaw związanych z utworem literackim.

Ilustracje mogą być także tematem zajęć z całą grupą, ale do tego potrzebna jest większa liczba egzemplarzy tej samej książki lub czasopisma. Obok ilustracji książkowych w pracy przedszkola można wykorzystać inne pomoce graficzne, które spełniają istotną funkcję w wychowaniu plastycznym dzieci. Duże walory wyzwalające pomysłowość i inicjatywę przedszkolaków mają zestawy elementów do tablic flanelowych, które można komponować w różne obrazy. Utwory literackie stały się także treścią przeźroczy wykorzystywanych w pacy przedszkola. Dużą pomocą w pracy z książką są magnetofony. Można z nich korzystać przy nagrywaniu wypowiedzi dzieci i przekazywaniu przykładów kultury żywego słowa na podstawie utworów literackich .

Wiele dyskusji wzbudził już w latach 60-tych problem korzystania z filmu i telewizji w

przedszkolu. Początkowo psychologowie i lekarze bardzo krytycznie ustosunkowali się do audycji telewizyjnych i filmu w wychowaniu przedszkolnym. Poglądy te, w miarę powiększania się zasięgu telewizji, uległy pewnej ewolucji. W wyniku badań uznano inspirującą rolę wybranych audycji telewizyjnych i filmów opartych na watkach literackich, podkreślając przy tym konieczny udział i świadome oddziaływanie nauczycieli w tej dziedzinie.

SPOSOBY PRACY Z KSIĄŻKĄ W PRZEDSZKOLU

Praca z książką w placówkach przedszkolnych może mieć różne formy organizacyjne i odbywać się w czasie:

- kontaktów indywidualnych

- kontaktów z niewielkim zespołem dzieci

- zajęć z całą grupą

Młodsze przedszkolaki (3-latki) cechuje duża wrażliwość emocjonalna, potrzeba ruchu i zabawy, brak umiejętności koncentracji uwagi, krótkotrwałe zaciekawienie. Uwzględniając te właściwości, trzeba organizować wiele indywidualnych kontaktów dzieci z książką lub pracę z niewielkim zespołem, a dopiero w oddziale 4-latków pierwsze zajęcia z całą grupą, trwające 10-15 minut.

Dłuższe zajęcia z całą grupą (około 15-30 minut) można organizować z 5, 6-latkami. Wśród 6-latków wiele miejsca zajmują kontakty z książką w „kąciku książki” . W pracy przedszkola zwrócono uwagę na konieczność stosowania różnych metod oddziaływania pedagogicznego, podkreślając „obok metod słownych i oglądowych” znaczenie metod czynnych.

Wyróżniono również metody podające, problemowe, ekspresyjne i praktyczne, odpowiadające sposobom uczenia się przez przyswajanie, odkrywanie, przeżywanie i działanie, akcentując znaczenie odwoływania się do przeżyć emocjonalnych dzieci. Metody pracy z książką związane są z różnymi formami aktywności dziecięcej. Nauczyciele przekazując dzieciom treść utworu, starają się wywołać przeżycia literackie, wysunąć pewne problemy do rozwiązania itp.

W stosunku do dzieci młodszych nauczyciele w przedszkolu :

- opowiadają i czytają dzieciom wybrane utwory, posługując się środkami żywego słowa;

- rozmawiają z dziećmi na temat treści utworu, zachęcają do oceny bohaterów, zwracając uwagę na jego wymowę moralną;

- recytują wiersze;

- organizują oglądanie ilustracji w książkach i czasopismach ;

- starają się poprzez książki inicjować różne formy działania i ekspresji dzieci ;

- inicjują inscenizacje utworów (np. pacynkami )

Utwory literackie można spożytkować także jako materiały do ćwiczeń wyrabiających gotowość do nauki czytania; m. in. do ćwiczeń słuchowych i fonematycznych wyodrębniania wyrazów w zdaniu, dźwięków w wyrazie, pojmowania znaczenia symbolu graficznego, wdrażających do analizy i syntezy słuchowej oraz słuchowo-wzrokowej. W codziennym życiu przedszkolnym tekst literacki bywa wykorzystywany w kreacyjnych i odtwórczych zabawach ruchowych. Każdy bowiem kontakt z książką kończy się działaniem dzieci. Uczą się one tekstów na pamięć, recytują je, na podstawie utworu malują, rysują itp.

Przykładowe bajki na lęki (schematy opowiadań)

Misiulek w przedszkolu

1. Główny temat — lęk przed porzuceniem, w tym przypadku przed porzuceniem w przedszkolu. Lękowi temu przeciwstawia się   uświadomienie, że jest się bardzo kochanym, a zatem porzucenie nie grozi;

           - uczenie innego myślenia o przedszkolu.

 2. Główny bohater — mały miś, który boi się przedszkola. Lęk, jaki odczuwa,

      obniżany jest przez:

- uświadomienie, co było powodem lęku przed przedszkolem,

- danie wsparcia,

- nabycie innego myślenia o przedszkolu.

 3. Wprowadzone postacie — rodzice-misie oraz kukiełka redukują lęk, bo:

     jak można sobie z lękiem poradzić, uczą rozwiązywania trudnych sytuacji,

     kreują atmosferę akceptacji i zrozumienia, umożliwiają przeżycie przez

     bohatera sukcesu.

 4. Tło opowiadania — typowe sytuacje, jakie przytrafiają się przedszkolakom.

     W bajce są elementy uświadamiają przyczyny lęku, wskazują,

     humorystyczne, a zakończenie pogodne i optymistyczne.

Zuzi-Buzi

 1. Główny temat — lęk związany z separacją od matki. Lęk ten powoduje

poczucie zagrożenia, osamotnienia, a nawet porzucenia i może generować na zasadzie przeniesienia reakcji lękowej również inne lęki, jak choćby lęk przed dzikimi zwierzętami. Przeciwwagą dla lęku separacyjnego i lęku przed dzikimi zwierzętami są:

—  nabycie przez bohatera nowych kompetencji, co daje poczucie siły i ważności,

—  rozbudzenie zainteresowań,

—  radość z nawiązania przyjaźni.

 2. Główny bohater — zajączek Zuzi-Buzi, przeżywający lęki uwarunkowane

samotnością. Odczucia lękowe są bardzo dokładnie opisane, ujęte przyczynowo, tzn. ukonkretnione. Redukcja leku dokonuje się przez:

—  nabycie nowych kompetencji,

—  przyswojenie sobie innego myślenia o sytuacji lękotwórczej,

—  budowanie pozytywnego obrazu samego siebie.

 3. Wprowadzona postać — myszka, która powoduje:

— zwerbalizowanie lęku,

— uczenie skutecznego sposobu radzenia sobie z lękiem poprzez inne

      myślenie o lęku i nabycie nowych kompetencji,

— kreowanie pozytywnego nastroju emocjonalnego,

— danie wsparcia poprzez ofiarowanie przyjaźni,

— przejawianie postawy akceptującej i rozumiejącej.

4. Tło opowiadania — przedstawiona sytuacja jest typowa; dziecko zostaje

     samo w domu i wówczas pojawia się paraliżujący lęk. W bajce kreowana jest

     pogodna atmosfera emocjonalna.

Drama w biblioterapii.

Drama jako metoda pedagogiczna wspierająca proces biblioterapeutyczny pozwala biblioterapeucie lepiej poznać uczestników. Daje możliwości lepszego zintegrowania się grupy i spontanicznego wyrażania własnych emocji, rozwija fantazję i wyobraźnię uczestników zajęć. Uczy ich samodzielności i pozwala na głębokie wchodzenie w siebie.

Drama jest szczególnie pomocna w terapii dzieci o zaburzonym zachowaniu. Zarówno agresywnych, nadpobudliwych, jak i zalęknionych, którym biblioterapia umożliwia rozładowanie emocji i kompensowania potrzeb. Wówczas utworem, na bazie którego powstaje drama, może być baśń lub cykl baśni albo wybrany utwór literacki o tematyce zbliżonej do sytuacji osób objętych biblioterapią.

Do najczęściej stosowanych elementów dramy należą doświadczenia realne, wyobrażenia, wiedza literacka lub historyczna. Punktem wyjścia dla technik dramowych mogą być:

Ø  pojęcia ogólne,

Ø  utwory literackie ( wiersz, opowiadanie, baśń lub inny rodzaj literatury,

Ø  sztuka (rzeźba, malarstwo, grafika, muzyka),

Ø  dokumenty osobiste (listy, telegramy, fotografie, pamiętniki),

Ø  głębokie indywidualne przeżycia zapamiętane przez uczestników zajęć, z różnych okresów ich  życia.

W dramie nie ma podziału na aktorów i widzów. Udział w niej biorą wszyscy

uczestnicy, także biblioterapeuta – chodzi o rozwój indywidualności każdego uczestnika.

Metoda z zastosowaniem dramy jest atrakcyjna, ale trudna do realizacji w gronie osób z deficytami intelektualnymi, z problemami adaptacyjnymi. Dlatego ważny jest tzw. etap przygotowawczy, na który składać się będą w dużej mierze zajęcia o charakterze wyciszającym, relaksującym i integrującym grupę.

W niektórych grupach trudno jest od razu przełamać opór uczestników przed „wchodzeniem w role”. Trzeba wówczas zwiększyć ilość ćwiczeń „otwierających”, budujących zaufanie w grupie.

           

Proces biblioterapeutyczny  podczas zajęć realizowanych metodą dramy może przebiegać w co najmniej trzech płaszczyznach:

• płaszczyzna wynikająca z kontekstu – tworzona jest dla konkretnego układu interpersonalnego, np. pomiędzy rodzeństwem, uczniami w klasie, dziećmi chorymi a zdrowymi, nauczycielem a dziećmi, dziećmi a rodzicami itp. Improwizowana rozmowa pomiędzy uczestnikami dramy będzie miała przebieg uzależniony od osobistych doświadczeń uczestników, od cech ich osobowości,
• płaszczyzna uniwersalna – dotyczy pojęć ogólnych, ujawnia wszelkie prawdy o stosunkach międzyludzkich. Uczestnicy poznają prawa rządzące odniesieniami, np., pomiędzy nimi a innymi członkami społeczności. Pomiędzy nimi a rodzeństwem, nimi a rodzicami. W ten sposób łatwiej uchwycić to, co jest wspólne dla wszystkich rodziców i wszystkich dzieci,
• płaszczyzna osobista – służy przywoływaniu własnych doświadczeń uczestnika procesu biblioterapeutycznego i porównaniu ich z doświadczeniami innych osób (np. relacje pomiędzy nim a jego kolegami i rodzicami).

Płaszczyzny te przenikają się nawzajem, służą lepszemu porozumiewaniu się i ułatwiają zrozumienie własnych relacji z innymi ludźmi i zrozumienia reakcji na różne sytuacje życiowe. Służą też rozpoznawaniu tego, co dobre, ładne, potrzebne, poprawne i rozróżnianiu tego, co naganne, złe, brzydkie, niedobre.

Jak opowiadać bajki i baśnie? – wskazówki dla rodziców i wychowawców.

Rodzic czy wychowawca opowiadając dziecku bajki, historie czy baśnie powinien głębiej spojrzeć na świat, w którym ono żyje. Wówczas dziecko czuje się zrozumiane, akceptowane i dowartościowane, a to szczególnie wzmacnia więź nimi. Te chwile spędzone razem czymś zupełnie innym od elektronicznego świata telewizji i komputerów. Opowiadania pomagają też rodzicom, którzy często nie wiedzą jak dotrzeć do nieśmiałego, bojaźliwego dziecka, które nie potrafi wprost mówić o swoich problemach.

Opowiadając, należy używać prostego języka oraz pojęć zrozumiałych dla dziecka. Trzeba pamiętać, że słuchacz może stać się współtwórcą opowiadania poprzez podsuwanie własnych pomysłów. Warto również zadawać dziecku pytania typu – Jak uważasz, co czuł Piotruś w tej sytuacji? Odpowiedzi mogą dużo powiedzieć o jego sposobie myślenia. Ważne, by być otwartym na reakcje dziecka i dokładnie obserwować jego zachowanie. Po mimice i sposobie zachowania łatwo można się zorientować, kiedy jest zainteresowane i słucha uważnie, a kiedy jest znudzone czy zniecierpliwione.

 Nie należy obawiać się błędów. Dzieci potrafią być na tyle wiernymi słuchaczami, że poprawią rodzica, kiedy ten pominie ważny szczegół lub nie będzie pamiętał, jak  ma na imię któryś z bohaterów. Najważniejsze by puścić wodze swojej fantazji i bawić się razem z dzieckiem. Należy jednak pamiętać, by zostawić własne obawy, problemy dnia codziennego i nie myśleć o  nich. Gdy rodzic jest zdenerwowany i  nieobecny również dziecko może odczuwać niepokój.

Opowiadanie historii można połączyć z technikami artystycznymi: malowaniem, lepieniem, rysowaniem. Zajęcia tego typu pomagają jeszcze bardziej w wyrażeniu problemów oraz ekspresji emocji i uczuć.

Jak pomóc swojemu dziecku - „przepis” na bajkę terapeutyczną

Ogólne wskazówki:

Na początku powinniśmy zastanowić się, co chcemy „przyrządzić”, dla kogo, jakich potrzebujemy „składników” oraz jak podamy nasz „produkt”. Oznacza to, że stoi przed nami szereg decyzji, które powinniśmy podjąć zanim przestąpimy do pisania bajki terapeutycznej. Po pierwsze musimy zdecydować się, czemu nasza bajka ma służyć, jaki jest główny cel, który ma spełniać. Powinniśmy dobrze określić i nazwać problem, z jakim boryka się dziecko, dla którego bajka ta ma być przeznaczona. Kiedy już odpowiemy na te pytania stanie się dla nas jasne, który rodzaj bajki terapeutycznej powinniśmy wybrać aby osiągnąć jak najlepszy skutek. Do wyboru mamy trzy rodzaje bajek terapeutycznych, z których każda spełnia nieco inną funkcję.

Rodzaje bajek terapeutycznych:

Bajka relaksacyjna ma za zadanie wyciszyć, uspokoić i odprężyć dziecko. W tym celu posługuję się metodą fantazji sterowanych (wizualizacji). Fabuła rozgrywa się w dobrze dziecku znanym otoczeniu tak, aby zapewnić mu jak największe poczucie bezpieczeństwa. Bajka ta charakteryzuje się małą dynamiką, krótką formą i odwoływaniem się do zmysłów takich jak wzrok, słuch i dotyk. Występują w niej specyficzne zdarzenia, które mają pomóc dziecku osiągnąć stan relaksu. Może to być latanie, kąpiel w jeziorze, odprężający sen itp. Wydarzenia te mają „silne działanie oczyszczające, uwalniające od napięcia i innych negatywnych emocji”. W bajce wykorzystuje się elementy treningu relaksacyjnego: napinanie i rozluźnianie mięśni, głębokie oddychanie itp. Ważny również jest sam sposób jej opowiadania. Opowiadający sam powinien być rozluźniony i zrelaksowany. Jego oddech powinien być spokojny i miarowy. Mówić powinien w cichy i powolny sposób. Dzięki temu już samą swoją postawą modeluje stan odprężenia. Warto też w trakcie opowiadania wspomóc się muzyką relaksacyjną dla wzmocnienia efektu.

Bajka psychoedukacyjna ma wprowadzić zmiany w zachowaniu dziecka. Główny bohater powinien borykać się z podobnym problemem, co dziecko, do którego jest adresowana ta bajka. W pośredni sposób, czerpiąc z doświadczeń bohatera dziecko przyswaja nowe sposoby zachowań. Obok próby zmiany zachowań bardzo istotne jest nauczenie dziecka rozpoznawania, nazywania i rozumienia przeżywanych uczuć. W tym celu duży nacisk w bajce edukacyjnej kładzie się na emocje. Bardzo ważna jest wprowadzana w bajce wiedza potrzebna do znalezienia wyjścia z trudnych sytuacji. Głównym narzędziem tego rodzaju bajek jest metafora oraz symbole, które w dyskretny sposób, nie wprost uczą nowych zachowań, pomagają określić emocje i dostarczają potrzebną wiedzę. W ten sposób dziecko nie ma poczucia, że zostało mu to narzucone.

Bajka psychoterapeutyczna jest dłuższa od dwóch wcześniej przedstawionych. Fabuła jest bogatsza, co ułatwia wystąpienie w niej mechanizmów psychologicznych takich jak identyfikacja z głównym bohaterem, naśladownictwo głównego bohatera czy zmiana dotychczasowych wzorców zachowań. Ze wszystkich bajek terapeutycznych ta najbardziej swoją formą przypomina baśń. Co prawda nie zawiera fantastycznego myślenia i magicznych postaci, a kreowana w bajce rzeczywistość nie jest tak fikcyjna jak w baśni. Można powiedzieć, że bajkowa rzeczywistość jest światem realnych/autentycznych problemów dziecka ubranym w baśniowy język metafor i symboli. Ten rodzaj bajki terapeutycznej ma trzy zasadnicze cele. Pierwszym z nich jest wywołanie kompensacji, czyli nieświadomego procesu psychologicznego, który ma wyrównać rzeczywiste braki w realizacji potrzeb dziecka – zastępczo je zaspokoić. Drugim celem jest stworzenie w bajkowej rzeczywistości atmosfery akceptacji i wsparcia, co ma dać dziecku większe poczucie bezpieczeństwa. Trzecim zadaniem jest dostarczenie wiedzy, która ma pomóc dziecku w poradzeniu sobie z trudną sytuacją. Wszystkie te działania mają doprowadzić do redukcji lęku, „dziecko ma poprzez fabułę odnaleźć swe lęki i uzyskać pomoc”. W ten nieinwazyjny sposób można ułatwić dziecku otworzenie się i zwiększenie jego samoświadomości. Identyfikując się z głównym bohaterem dziecko uczy się nowych postaw, reakcji i sposobów myślenia. Poznaję inną perspektywę niż tylko własną. Oprócz tego uświadamia sobie, że w swoich problemach nie jest osamotnione i że można znaleźć rozwiązanie sytuacji problemowej. Dziecko razem z bohaterem dzieli jego sukcesy, co może pomóc we wzmocnieniu jego poczucia własnej wartości. Warto tu zauważyć, że sukcesy bohatera nie następują dzięki magicznym zdarzeniom tylko dzięki racjonalnemu dochodzeniu do konstruktywnych rozwiązań. Dziecko poznaje smak prawdziwej przyjaźni i wsparcia ze strony innych bajkowych postaci. Ukazują mu się również pozytywne wzorce do naśladowania. Wszystkie te zabiegi mogą przywrócić dziecku wiarę i optymizm.

Elementy bajki terapeutycznej:

Teraz, gdy już wiemy, jaki rodzaj bajki będziemy pisać, warto skupić się na „produktach”, czyli elementach, które powinny w niej wystąpić, aby miała aspekt terapeutyczny. Według Marii Molickiej przy pisaniu bajki terapeutycznej należy zwrócić szczególną uwagę na: główny temat, głównego bohatera, wprowadzane postaci oraz tło wydarzeń.

Główny temat – będzie to problem, z jakim boryka się dziecko, dla którego piszemy tę bajkę i wszystko, co z tym problemem jest związane np. myśli, emocje, zachowania. Skupimy się wtedy na przezwyciężaniu problemów i trudnych emocji głównego bohatera.

Główny bohater – jest postacią znajdującą się w trudnej sytuacji, przeżywającą lęk, złość, smutek, wstyd, itp. To właśnie jemy „przypisujemy” problemy odbiorcy naszej bajki. Głównym bohaterem może być dziecko, zwierzątko, przedmiot, zabawka, itp. Czytelnik ma się z nim zidentyfikować, dlatego bardzo istotne jest to, aby główny bohater nie był doskonały. Równie istotne jest, aby nazbyt nie upodabniać głównego bohatera do dziecka, dla którego jest przeznaczona bajka, to było by zbyt dosadne i oczywiste.

Wprowadzane postaci – ich główna funkcja polega na dawaniu wsparcia. Pomagają również znaleźć sposób na przezwyciężenie lęku i trudności głównego bohatera tak, aby odniósł sukces. Mają pokazać mu moc pozytywnego myślenia. Dzięki nim główny bohater nabywa nowe umiejętności prowadzące go do zmiany w przeżywaniu oraz reagowaniu.

Tło wydarzeń - akcja powinna rozgrywać się w dobrze znanym dziecku miejscu, co ma pomóc w naśladownictwie, identyfikacji oraz zwiększyć poczucie bezpieczeństwa. Warto, aby akcja toczyła się w realnym świecie. Zakończenie historii powinno być pogodne, optymistyczne oraz dające nadzieje. Taki „happy end” jest dla dziecka bardzo ważny. Pozwala mu utrzymać wiarę w zwycięstwo dobra i przywraca równowagę emocjonalną po przeżyciach, jakich dostarczyła mu bajka.

Oprawa literacka:

Nie można również zapominać o dobrym „doprawieniu”, czyli o tym, że bajka powinna być ciekawa, wciągająca, napisana zgodnie z regułami gramatycznymi i stylistycznymi. Jeszcze dobra wiadomość dla początkujących – nie musi być pisana wierszem tak jak bajka w tradycyjnym rozumieniu.

Sposób podania:

Gdy już wiemy, co i z czego przyrządzimy pozostaje nam już tylko przemyślenie kwestii podania naszego „dzieła”. Sposobów podania może być, co najmniej kilka. Zacznę od tych bardziej tradycyjnych. Możemy naszą bajkę przeczytać dziecku. Warto w tym sposobie „podania” zwrócić uwagę na dodatkową korzyść, jaką jest nawiązywanie więzi z osobą czytająca. Kolejną możliwością jest podsunięcie dziecku bajki do przeczytania samemu. Bajkę taką można również odegrać z podziałem na role. W tym przypadku występuje szereg dodatkowych korzyści takich jak większe zaangażowanie emocjonalne, większą aktywność, głębsze doświadczanie - wcielenie się w głównego bohatera pozwala na niemal, rzeczywiste przeżycie zdarzeń, wypróbowanie nowych sposobów reagowania, itp. Do naszej bajki dziecko może również narysować ilustracje, co pozwoli mu wyrazić swoje przeżycia. My sami nie powinniśmy ilustrować bajki, ponieważ moglibyśmy zbyt dużo zasugerować i w związku z tym ograniczyć możliwość identyfikacji. Na zakończenie chciałabym jeszcze zwrócić uwagę na to, że chociaż bajka terapeutyczna jest przeznaczona głównie dla dzieci w wieku od 4 do 9 lat, myślę jednak, że profity z niej mogą czerpać również starsze dzieci. 

Źródło: http://www.osrodekrozwojuosobistego.pl/jakpomoc.pdf